یخچال تاریخی شهر ایوان کی(حاج نعمت قاسمی)

یخچالها (که دربعضی ازشهرها به آن یخدان هم می گویند) بناهایی اغلب خشتی با پلانی دایره شکل ومخروطی هستند. علت نامگذاری یخچال به این علت است که کف بنا هم ارتفاع با بیرون بنا نبوده واغلب برای نگهداری یخ، داخل آن گودالی کاسه شکل حفرمی شد. چنانچه یاد شد این مکانها برای تولید و نگهداری یخ ساخته می شدند بدان شکل که در شبهای سرد زمستان آب را در جویهای کنار بنا با ارتفاع کم نگه می داشتند تا صبح آب داخل جوی یخ می زد. سپس یخهارا شکسته و داخل مخزن می انباشتند. این کار شبهای متوالی انجام می شد تا گودال داخل مخزن هم سطح کف پرمی شد. سپس درب یخچال را بسته و یخهارا برای استفاده در تابستان نگه می داشتند.

در معماری یخچال ها، سازندگان بنا به نکات مهمی چون برودت مناسب برای نگهداری یخ، نوع مصالح ساختمانی بنا، چگونگی تولید یخ و عایق کاری بنا توجه میکردند.

هر یخچال دارای قسمت هایی چون دیوارهای سایه انداز، حوضچه های تولید یخ و چاله وسیع مخروطی شکل است که بر فراز این چاله، گنبد بزرگ خشتی بنا شده است.

دیوار گنبد در پایین دارای قطر زیاد است و هر چه به رأس نزدیکتر می شود از قطر آن کاسته شده و گاه معمار برخی یخچالها را برای کم کردن فشار وارد بر گنبد، آن را به صورت پله پله (مطبق) می ساخته.

ورودی مخزن های یخ معمولأ رو به شمال قرار داشته که به وسیله سطحی شیب دار، برای انتقال آسان یخ، به حوضچه ها مرتبط می شدند.

یخچال ها اغلب دارای دو در بوند که یکی در سمت شمال و دیگری در سمت جنوب قرار داشت و در زمستان از در شمال و در تابستان از درب جنوبی استفاده می شد، یخچال دار از طریق این درب، یخ را تحویل مشتری می داد و هنگامی که از درب ها استفاده نمی شد، آنها را با یک تیغه خشت و گل مسدود می کردند.

ارتفاع بلند یخچال ها به این دلیل بوده که با توجه به گرمای تابستان، حرارت در بالا قرار گیرد و مانع از ذوب شدن یخ در کف یخدان شود. پس از اینکه یخچال پر می شد، روی یخ ها را معمولا با یک نوع گیاه خشکیده به نام “پیزو” می پوشاندند.